17 người đã bị truy tố liên quan đến nhiều vi phạm trong hoạt động xuất khẩu sầu riêng sang Trung Quốc. Bất chấp “cảnh báo khẩn cấp” liên tục từ các cơ quan chức năng và hiệp hội ngành, gian lận liên quan đến mã vùng trồng và giấy chứng nhận chất lượng vẫn tiếp diễn, gây tổn hại đến danh tiếng nông nghiệp Việt Nam.

Cục Điều tra Tội phạm Kinh tế, Tham nhũng và Buôn lậu của Bộ Công an đã công bố vào ngày 3 tháng 11 bản cáo trạng đối với 17 cá nhân trong một cuộc điều tra sâu rộng về hối lộ, làm giả hồ sơ và lạm dụng quyền hạn để tư lợi.

Vụ việc liên quan đến Trung tâm Kiểm nghiệm, Kiểm định và Dịch vụ Chất lượng (Retaq), Công ty TNHH Công nghệ NhoNho, Công ty TNHH Thủy Quả và các đơn vị liên quan khác. Trong số bị cáo có một số giám đốc điều hành kinh doanh.

Các nhà điều tra đã phát hiện nhiều điểm bất thường trong chuỗi xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam sang Trung Quốc, bao gồm việc buôn bán trái phép mã vùng trồng và giấy chứng nhận chất lượng giả mạo. Những vi phạm này cũng liên quan đến những sai phạm nghiêm trọng về kế toán.

Những hành động như vậy đã gây ra tổn thất tài chính đáng kể cho nhà nước, làm suy yếu hoạt động kinh doanh hợp pháp và dẫn đến việc xuất khẩu sầu riêng không đáp ứng các tiêu chuẩn bắt buộc. Kết quả là tính toàn vẹn và khả năng cạnh tranh của nông sản Việt Nam, đặc biệt là sầu riêng, đã bị tổn hại nghiêm trọng.

Kể từ khi nghị định thư cho phép xuất khẩu sầu riêng chính thức sang Trung Quốc được ký kết, ngành này đã bùng nổ. Năm 2024, xuất khẩu sầu riêng đã tạo ra 3,2 tỷ USD, trở thành loại trái cây mang lại thu nhập cao nhất trong ngành trồng trọt của Việt Nam.

Trong 9 tháng đầu năm 2025, xuất khẩu đạt 2,77 tỷ USD, trong đó Trung Quốc chiếm 93,6% tổng giá trị.

Tuy nhiên, việc tiếp cận thị trường rộng lớn này đòi hỏi phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định, bao gồm mã vùng trồng trọt đã được phê duyệt, cơ sở đóng gói được chứng nhận và kết quả thử nghiệm chứng minh tính an toàn khỏi chất gây ô nhiễm O màu vàng và cadmium. Tất cả đều phải được Tổng cục Hải quan Trung Quốc chứng nhận.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường Việt Nam đã cảnh báo rằng bất kỳ vi phạm nào đều có thể dẫn đến việc thu hồi mã vùng trồng trọt, chứng nhận phòng thí nghiệm không hợp lệ và thậm chí là lệnh cấm xuất khẩu hoàn toàn.

Mặc dù đã được cảnh báo nhiều lần nhưng các hành vi gian lận vẫn tiếp tục diễn ra.

Cuối năm 2024, Hiệp hội Rau quả Việt Nam (Vinafruit) đã ban hành thông báo khẩn cấp lên án tình trạng giả mạo tràn lan và sao chép trái phép mã vùng trồng và cơ sở đóng gói dùng để xuất khẩu sầu riêng.

Những hành vi lừa đảo này thường liên quan đến các hợp đồng ủy quyền giả, tem giả và chữ ký giả mạo, tất cả đều nhằm mục đích đánh lừa doanh nghiệp và vượt qua các biện pháp kiểm soát theo quy định để thu lợi bất hợp pháp.

Vinafruit kêu gọi kiểm tra chặt chẽ hơn các cơ sở đóng gói, xử phạt nghiêm khắc hơn đối với các vi phạm và phối hợp chặt chẽ hơn với cơ quan nhập khẩu để ngăn chặn gian lận thương mại.

Giữa tháng 5 năm 2025, Chủ tịch Hiệp hội Sầu riêng Đăk Lăk đã gửi thư tới Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cảnh báo rằng nhiều phòng thí nghiệm được ủy quyền kiểm tra màu vàng O và cadmium đã bị chính quyền Trung Quốc thu hồi giấy phép. Sự gián đoạn này ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng chứng nhận lô hàng của nhà xuất khẩu.

Đồng thời, Thủ tướng đã ban hành chỉ thị khẩn cấp yêu cầu điều tra toàn diện việc làm giả vùng trồng và mã đóng gói, giấy tờ xuất khẩu giả và tất cả các hành vi vi phạm pháp luật khác trong buôn bán sầu riêng.

Một quan chức cấp cao của Cục Bảo vệ Thực vật (nay là Cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật) thừa nhận rằng do những vi phạm như vậy mà hàng trăm mã vùng trồng đã bị chính quyền Trung Quốc thu hồi.

Tính đến ngày 21 tháng 5, sau khi thu hồi mã không hợp lệ, Việt Nam giữ lại 1.469 vùng trồng sầu riêng được chứng nhận và 188 cơ sở đóng gói được phép xuất khẩu sang Trung Quốc.

Ngoài ra, 24 phòng thử nghiệm ở Việt Nam vẫn được Trung Quốc công nhận, với tổng công suất là 3.200 mẫu mỗi ngày.

Tuy nhiên, vào cuối tháng 10, gần 2.000 container sầu riêng từ Đắc Lắc bị mắc kẹt tại các kho và cửa khẩu do phòng thí nghiệm đóng cửa để bảo trì.

Đáp lại, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã ra lệnh điều tra khẩn cấp để xác định nguyên nhân gây gián đoạn xét nghiệm và giao trách nhiệm cho các tổ chức, cá nhân liên quan.

Sầu riêng hiện đã trở thành “trái cây tỷ đô” của Việt Nam, mang lại cho người nông dân thu nhập ổn định và thậm chí là tiềm năng làm giàu. Nhưng tăng trưởng bền vững đòi hỏi cách tiếp cận ngành có kỷ luật và chuyên nghiệp hơn.

Bản cáo trạng 17 cá nhân trong vụ bê bối xuất khẩu sầu riêng được coi là lời cảnh tỉnh nghiêm túc đối với những kẻ có hành vi lừa đảo trong thương mại nông sản.

Các nhà chức trách đang tiếp tục điều tra vụ án, thu thập bằng chứng và mở rộng cuộc điều tra để phát hiện mọi âm mưu có tổ chức và truy tố đầy đủ những kẻ chịu trách nhiệm.

Tam An